Stało się to 12 lipca 1711 roku kiedy to pokój w imieniu cara Piotra I podpisali Piotr Szafirow i M. Szeremietiew natomiast w imieniu sułtana tureckiego – wielki wezyr Baltacı Mehmed Pasza oraz chan krymski Dewlet Girej. Podpisy złożyli ponadto hetman kozacki Filip Orlik i ataman koszowy Kost Hordijenko. Jego stroną nie był chan krymski Dewlet Girej II oraz król szwedzki Karol XII (ten wręcz nakazał swojemu przedstawicielowi, Stanisławowi Poniatowskiemu, złożyć u sułtana oficjalny protest przeciwko traktatowi)[1]

Warto przyjrzeć się temu Piotrowi Szafirowi. Był to jeden z nielicznych Żydów przed 1772, który zrobił dużą karierę w Rosji, i to w jakim momencie! Ów Piotr wywodził się ponoć z polskich Żydów, jego ojciec Paweł był tłumaczem Moskali, a dziadkowie konwertowali na prawosławie kiedy Smoleńsk w 1654 przeszedł w rosyjskie ręce. Piotr posiadł niezwykłą znajomość języków obcych. Przez wiele lat był głównym tłumaczem Moskali, a następnie towarzyszył carowi Piotrowi I w jego podróżach. Został baronem i podniesiony do rangi wicekanclerza wykazał talenty dyplomatyczne najwyższej próby.

„Po nieudanej kampanii wojennej roku 1711 zaskoczył wszystkich zawierając korzystny pokój nad Prutem. Pozostał przejściowo zakładnikiem tureckim (w Zamku Siedmiu Wież) jako gwarant pokoju. Z pomocą dyplomatów holenderskiego i brytyjskiego udało mu się popsuć stosunki szwedzko-tureckie, a naprawić rosyjsko-tureckie (traktat w Adrianopolu – czerwiec 1713).

W 1718 roku Szafirow został wiceprezydentem urzędu poselskiego i senatorem, lecz w 1723 roku pozbawiono go urzędów i skazano na śmierć, którą to karę zamieniono potem na wygnanie na Syberię, a potem do Nowogrodu. Po śmierci Piotra I (1725) uwolniono go i zlecono mu napisanie książki o czynach cara (już w roku 1717 pisał panegiryki na cześć cara-reformatora). Andriej Ostermann, którego Szafirow sam wcześniej wypromował, nie dopuścił Szafirowa do wyższych urzędów po 1725 roku. Był kawalerem Orderu Orła Białego [!]”.

Przed I rozbiorem obecność Żydów w Rosji była tolerowana tylko wyjątkowo, ale po 1772 Ziemie Zabrane zamieszkiwało około 45 tysięcy Żydów. „Strefę osiedlenia ustanowiła Katarzyna II ukazem z 23 grudnia 1791, pragnąc powstrzymać migrację polskich Żydów na ziemie rdzennie rosyjskie. Wszyscy Żydzi zostali tym samym wypędzeni z Rosji. Jakkolwiek nawet w tej strefie zabroniono im osiedlania się na wsi, to jednak już w 1810 car Aleksander I zezwolił na przebywanie bogatym żydowskim kupcom i wojskowym poza tą linią.”*

Data tego ukazu Katarzyny jest wiele mówiąca – w tym samym czasie także w Polsce toczyły się intensywne dyskusje nad „sprawą żydowską”, ale teraz chciałbym tylko wspomnieć o specjalnych kontaktach księcia Potiomkina, co to urodził się niedaleko Smoleńska w rodzinie pomniejszego oficera armii rosyjskiej, ponoć o polskich korzeniach**.

"Najpierw Potiomkin spotkał wielu Żydów***, którzy mieszkali w jego prezencie od Katarzyny – majątku Krzyczew. 30 września 1777 roku zarządził, że Żydzi mogą osiedlać się na jego ziemiach, czasami w „pustych gospodarstwach opuszczonych przez Kozaków zaporoskich”, pod warunkiem że każdy sprowadzi pięciu polskich osadników i zainwestuje pieniądze. Później dodał dla zachęty: zwolnienie z podatków przez siedem lat i prawo do handlowania winem i spirytualiami, ochronę przed maruderami, zgodę na rozsądzanie sporów przez rabinów, na posiadanie własnych cmentarzy i synagog oraz prawo do sprowadzenia żon z żydowskich wspólnot w Polsce. Koloniści żydowscy bardzo się przydali: umieli wypalać cegły, których Potiomkin potrzebował do budowy miast, i ożywili handel. Niebawem Chersoń i Jekaterynosław, skupiska Kozaków, raskolników i Greków, stały się przynajmniej częściowo miastami żydowskimi.

Serenissimus zaprzyjaźnił się zwłaszcza z Joszuą Zeitlinem, niezwykłym kupcem i uczonym hebraistą, który podróżował z księciem, administrował jego majątkami, budował miasta, załatwiał pieniądze na zaopatrzenie dla jego armii, a nawet kierował mennicą w Kaffie na Krymie. Jego imię przewija się przez całą spuściznę Potiomkina. Joszua Zeitlin „był Potiomkinowi jak brat i przyjaciel” – rzecz w historii Rosji niespotykana, bo Zeitlin nie chciał się asymilować, studiował święte księgi i odprawiał modły, a mimo to należał do najbliższego otoczenia księcia. Potiomkin awansował go na „radcę dworu”, nadał mu tytuł szlachecki i zezwolił na posiadanie ziemi i chłopów. Żydzi rosyjscy nazywali Zeitlina „Ha-sar”, czyli „pan”.

Potiomkin pomagał Żydom i wielokrotnie interweniował w ich obronie. Podczas podróży Katarzyny II na Krym w 1787 wsparł delegację kierowaną przez Zeitlina, która zwróciła się do niej z prośbą o powstrzymanie nazwania ich Żydami. Katarzyna przyjęła ich i postanowiła, że odtąd powinny być nazywani „jewrej” – „Hebrajczykami”. Kiedy Zeitlin starł się z bankierem księcia, Sutherlandem [temu od pożyczki 800 000 rubli - po kursie złota, dzisiaj circa 30 mln USD], Potiomkin nawet poparł swojego ulubionego Żyda przeciwko swemu ulubionemu Szkotowi. Wielu żydowskich rabinów wkrótce dołączyło do Zeitlina w dziwacznym dworze Potiomkina pełnym mułłów i kapłanów. To doprowadziło jego krytyków do szyderstwa, iż książę faworyzował cudzoziemców „z dużymi nochalami”. Nic dziwnego, że książę stał się żydowskim bohaterem. Gdziekolwiek się udał, zwłaszcza na Białorusi, tłumy podekscytowanych Żydów przygotowywały takie huczne powitania, że czasami doprowadzały go do irytacji."

Po śmierci Potiomkina Zeitlin wycofał się ze spraw biznesowych i nabył majątek z ponad 900 poddanymi. Zbudował sobie pałac na wschód od Szkłowa, gdzie umieścił ogromną bibliotekę.

___

PS.  Po I rozbiorze kraju w 1772 r. Krzyczew znalazł się w zaborze rosyjskim, a dobra miejscowe Katarzyna II przekazała księciu Potiomkinowi. Potiomkin po roku 1790 sprzedał dobra Hołyńskim, którzy byli właścicielami do 1917 r. Właścicielami byli m.in. Stefan Hołyński – przyjaciel Słowackiego, Aleksander Hołyński – pisarz.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzyczew_(Białoruś)#W_zaborze_rosyjskim

Z Pragi wrócił do Mińska. Po pewnym czasie osiadł w Szkłowie i tam należał do maskilów [zwolenników Haskali], których potrzeby zaspokajał zamożny Jozue Zeitlin z Ujścia pod Szkłowem. Pod koniec życia mieszkał w Słucku, gdzie pełnił funkcję dajana [sędziego] oraz nadwornego lekarza hrabiego Radziwiłła i gdzie zmarł. Wśród pozostawionych przez niego rękopisów znajdowała się księga lekarstw i tłumaczenie drugiej części Euklidesa. Schick poświęcił swoją energię wzbudzaniu wśród swoich rodaków potrzeby studiowania sztuki i nauk ścisłych. Zaniedbanie nauki uważał za spowodowane wygnaniem. Powtórzył oskarżenia swojego poprzednika Segal_Izrael_ben_Mosze, przeciwko fanatycznym rabinom i przywódcom, którzy prześladowali i potępiali maskilów. Aby przywrócić nauce dawne honorowe miejsce, nawoływał do odrodzenia języka hebrajskiego, w którym pisano dzieła naukowe przeznaczone dla jego ludu.
https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/schick-baruch-ben-

___

*) „W 1836 wytyczono granicę tej strefy. W 1882 car Aleksander III wprowadził Prawa majowe, które zabraniały osiedlania się Żydom na wsi i w miasteczkach poniżej 1000 mieszkańców. Na fali antysemityzmu w 1891 przeprowadzono wypędzenie ludności żydowskiej Sankt Petersburga i Moskwy do strefy osiedlenia. W latach 1881–1883 i 1903–1906 miała miejsce seria pogromów, organizowanych przez władze rosyjskie i wspierające je organizacje nacjonalistyczne (Czarna Sotnia). W ich wyniku nastąpiło załamanie struktur gmin żydowskich i wzrost antysemityzmu.”

**) Wedle Moskali rodzina Potiomkinów pochodzi od polskiego szlachcica Hanusa Potempskiego syna Aleksandra, który po wyjeździe z Polski otrzymał majątek od wielkiego księcia Wasyla III (1505–1533) i po tamtejszym chrzcie otrzymał godność – Tarasy Potiomkin (Тарасий Потёмкин).

***) Simon Sebag Montefiore (przyjaciel Karola III i prawnuczek finansisty Josepha Sebag-Montefiore) - Katarzyna Wielka i Potiomkin,

« Księciu podobało się, że Zeitlin umie robić interesy i jednocześnie wieść talmudyczne dysputy. Często przestawali ze sobą. Podczas wspólnych inspekcji nowych dróg i miast Zeitlin „jechał na wielkim koniu obok Potiomkina”. Podczas gdy książę przyjmował petycje, uszlachcony rabin „odpowiadał na pytania uczonych z zakresu Halachy”, to jest prawa żydowskiego. „Zsiadał z konia i układał odpowiedzi na klęczkach”, po czym dosiadał konia i jechał dalej z Serenissimusem...

Joszua Zeitlin był największym przyjacielem Potiomkina wśród Żydów, ale książę znał też blisko Natana Nota ben Haima, którego Rosjanie zwali Natanem Szkłowerem (Natanem ze Szkłowa) lub Notą Chajmowiczem Notkinem. Tak jak Zeitlin, utrzymywał on kontakty z luminarzami żydowskiego oświecenia, na przykład Mosesem Mendelsohnem z Berlina. Zeitlin i Notkin pomogli Potiomkinowi budować drogi i miasta oraz organizować armie i floty – i bardzo możliwe, że to Zeitlin poddał księciu myśl sformowania pułku żydowskiego. Notkin, znacznie mniej religijny niż Zeitlin, był pierwszym z szeregu żydowskich kupców, którzy coraz bardziej się rusyfikowali. Bogaty zięć Zeitlina, Abraham Perec, podopieczny spadkobierców Potiomkina, na początku XIX wieku zdobył sobie wysoką pozycję towarzyską w Petersburgu i przeszedł nawet na prawosławie. Mimo to jego bliska przyjaźń z ministrem Aleksandra I Michaiłem Spieranskim była szokiem dla rosyjskiej opinii publicznej i złamała ministrowi karierę – co tylko świadczy o niezwykłości więzi łączących Potiomkina z rabim Zeitlinem. Do żydowskich znajomych Potiomkina należał też botanik Karl Hablitz, który brał udział w ekspedycji do Persji, i Nikołaj Stiglitz, który na prośbę Potiomkina kupił od księcia Aleksandra Wiaziemskiego 2000 dusz na dawnych ziemiach Kozaków zaporoskich. Stiglitz, pochodzący z niemieckich Żydów, był protoplastą XIX-wiecznego rodu kupieckiego. (Być może osadnictwo żydowskie na ziemiach kozackich przyczyniło się jeszcze do wzmożenia antysemityzmu Kozaków). Żydzi ci odegrali specjalną rolę w realizacji południowych projektów Potiomkina. Notkin proponował wprost osiedlanie „Żydów na żyznych stepach, aby hodowali owce (…) i zakładali fabryki” – był to prototyp żydowskich gospodarstw kolektywnych zorganizowanych w tej okolicy przez bolszewików w latach 20. i powstałej w latach II wojny światowej koncepcji założenia na Krymie państwa żydowskiego. Przykładem na to, że Potiomkin otaczał Żydów opieką, był skandal z fałszywymi pieniędzmi z 1783 roku, w który zamieszani byli Żydzi ze Szkłowa.  »

---

tagi: żydzi  polska  rosja 

	kpiotrzk
	15 lutego 2024 05:21

3     568    8 zaloguj sie by polubić