Po raz pierwszy wzmianka o Polsce pojawiła się w Komedii omyłek, najkrótszym pod względem wersów dramacie Williama Szekspira. Utwór datowany jest na lata 1592–1594. W scenie 2 aktu III Dromio z Syrakuzy mówi do Antyfolusa z Syrakuzy, opisując wdzięki otyłej kucharki: „I warrant, her ragges and the Tallow in them, will burne a Poland Winter”, co w polskim tłumaczeniu Leona Ulricha znaczy: „Przysięgam, że jej łachmany i łój z nich wyciśnięty wystarczyłby na polską zimę”. Jak pisze Charles Whitworth we wstępie do Komedii omyłek, za czasów panowania Elżbiety I Polska była postrzegana „jako kraj, w którym panują długie, ciemne i bardzo mroźne zimy”.

Kolejnym dziełem Williama Szekspira, w którym wspomina się o Polakach, są Rządy Króla Edwarda III napisane w latach 1590–1594. Dramat ten nie został dotąd przetłumaczony na język polski. Jego akcja toczy się na początku tzw. wojny stuletniej – zbrojnego konfliktu między Anglią i Francją w latach 1337–1453. W scenie 4 aktu III francuski król Jan II Dobry z dynastii Walezjuszy zwraca się do postaci dramatu słowami: „Some friends have we beside domestic power – The stern Polonian, and the warlike Dane, The king of Bohême, and of Sicily, Are all become confederates with us” – „Oprócz sił w kraju mamy kilku przyjaciół; srogich Polaków i wojowniczych Duńczyków, króla Czech i króla Sycylii, Wszyscy oni są naszymi sprzymierzeńcami”. Chwilę później Kapitan z Polski zwraca się do króla słowami: „And lofty Poland, nurse of hardy men, I bring these servitors to fight for thee, Who willingly will venture in thy cause” – „I dumna Polska, opiekunka wytrzymałych mężczyzn, Przyprowadzam tych najemnych żołnierzy, aby walczyli dla ciebie, Tych, którzy chętnie będą narażać swoje życie w twojej sprawie”.

Najczęściej wzmianki o Polsce i Polakach pojawiają się w Hamlecie, najdłuższym pod względem wersów i jednym z najczęściej wystawianych dramatów Szekspira, napisanym w latach 1600–1601. Sztuka dramaturga ze Stratfordu oparta jest na legendzie Vita Amlethi, pochodzącej z szesnastotomowej duńskiej kroniki Saxo Grammaticusa pt. Gesta Danorum z przełomu XII i XIII wieku.

W scenie 1 aktu I Horacy mówiąc o zmarłym królu Hamlecie, zwraca się do Marcellusa i Bernarda słowami: „He smot the sledded Pollax on the Ice”. To najciekawszy pod względem interpretacyjnym i tłumaczeniowym fragment dramatu. Pojawiające się w Pierwszym Folio i Drugim Folio słowo „Pollax” w kolejnych wydaniach zmienia się na: „Polax” (Trzecie Folio), „Poleaxe” (Czwarte Folio), „pollax” (Pierwsze Quarto, Drugie Quarto), aby w XVIII wieku przybrać formy „Pole-axe” (Works Rowe V5) i „Polack” (Works Theobald V7). Samo słowo „poleaxe” oznacza krótką broń drzewcową, podobną do halabardy. Jeśli przyjmiemy taką interpretację, słowa Horacja oznaczać będą, że król Hamlet „Tak zmarszczył się, kiedy w rozprawie gniewnej toporem z sań chwyconym o lód grzmotnął”. Jeśli jednak broń zastąpimy słowem „Polacy”, a słowo „sledded” dosłownie przetłumaczymy jako „wieziony na saniach”, otrzymamy tłumaczenie: „W saniach Polaków wojował na lodzie” (Leon Ulrich), „Lżył pośród lodów Polaków na saniach” (Maciej Słomczyński), „Kiedy po bitwie zaciętej na lodach, Rozbił tabory Polaków” (Józef Paszkowski), „O lód roztrzaskał tabory Polaków” (Jan Kasprowicz), „Wtedy, gdy gonił po lodzie Polaków” (Jarosław Iwaszkiewicz), „Rozkazy, aby rozgromić Polaków, ciągnących na nas saniami przez lody” (Stanisław Barańczak). Zdaniem Witolda Chwalewika „Szekspir, przynajmniej w partiach dramatu wprowadzających motywy walki dyplomatyczno-militarnej nad Bałtykiem, zbudował akcję nie tak, aby rozminąć się w ogóle z rzeczywistym przebiegiem zdarzeń dziejowych, ale tak, aby odwzorować w pewien sposób ich rytm i typowość […]”

W scenie 2 aktu II Woltymand mówiąc o działaniach norweskiego księcia Fortynbrasa, zwraca się do Klaudiusza słowami: „To be a preparation ’gainst the Poleak: […] So leuied as before, against the Poleak”.

„Na przełożenie nasze kazał zaraz Wstrzymać zaciągi swojego synowca, Które mu zdały się być wymierzone Przeciw Polakom, które jednak, bliżej Poznawszy, znalazł zwróconymi przeciw Waszej królewskiej mości. […]

I owe wojska, przezeń zwerbowane, Użyć pozwolił mu przeciw Polakom”. (Józef Paszkowski)

„Posłał, by wstrzymać zaciągi bratanka, Które, jak sądził, skierowane były Przeciw Polakom, […]
Już zaciągnięte, przeciwko Polakom”. (Maciej Słomczyński)

„Wstrzymać rozkazał, które mu się zdały Przygotowaniem na polską wyprawę; […]
I upoważnia zebrane już pułki
Przeciw Polakom do boju powadzić, […]”. (Leon Ulrich)

„Że to zbrojenia przeciwko Polakom. […] Upoważnienie do użycia całej
Armii zaciężnej w ataku na Polskę”. (Stanisław Barańczak)

W scenie 4 aktu IV Polska i Polacy pojawiają się w dialogu Kapitana i Hamleta. Fragment ten nie występuje w Pierwszym Folio dramatu z 1623 roku. Pojawia się po raz pierwszy w Drugim Quarto, wydanym między 1604 a 1605 rokiem, w pełni autoryzowanym tekście Hamleta. Fragment ten został celowo usunięty z Pierwszego Folio, gdyż nie wnosił nic nowego do akcji i nie prezentowałistotnych informacji na temat samego tytułowego bohatera dramatu. Kapitan zwraca się do Hamleta słowami: „Against some part of Poland”.

„Ku granicom Polski”. (Józef Paszkowski)

„Ku pewnym okolicom Polski”. (Maciej Słomczyński)

„W pewną stronę Polski”. (Leon Ulrich)

„Idą na Polskę”. (Stanisław Barańczak)

Hamlet pyta Kapitana: „Goes it against the main of Poland, sir, Or for some frontier?”.

„Czy pochód
Ich ma na celu podbój całej Polski Lub pewnej części tylko?”. (Józef Paszkowski)

„Czy idą, aby wedrzeć się w głąb Polski, Czy ku granicom jedynie, mój panie?”. (Maciej Słomczyński)

„Czy pragnie wkroczyć w samo Polski serce, Czy tylko napaść ziemie pograniczne?”. (Leon Ulrich)

„Czy wojna toczy się o całą Polskę, Czy też o jakiś teren przy granicy?”. (Stanisław Barańczak)

Profesor Jerzy Limon zwraca uwagę na fakt, że wielokrotnie zarzucano Szekspirowi nieznajomość geografii Europy. Autor sugeruje w Hamlecie, że Polska i Dania miały wspólną granicę. „Były też sugestie, jakoby klucza do rozwiązania tej zagadki należało upatrywać w nagminnym w epoce elżbietańskiej myleniu Gdańska (»Dansk«, »Dantzk«, »Danske«) z… Danią bądź przekonaniu, że Gdańsk leży na terytorium Danii czy też z nią graniczy”.

Tłumaczenie słowa „Danskers” wprowadziło chaos wśród polskich autorów przekładu Hamleta. Szczególnie wyraźnie widać to we fragmencie, gdy Poloniusz zwraca się do Rajnolda słowami: „Enquire me first what Danskers are in Paris”, co w tłumaczeniu m.in. Józefa Paszkowskiego brzmi: „Wypytasz mi się najdokładniej, jacy są Duńczykowie w Paryżu”. Według profesora Limona w tym przypadku „Danskers” oznacza mieszkańców Gdańska, a nie Duńczyków.

W dalszej części dramatu Kapitan odpowiadając Hamletowi, mówi: „Nor will it yield to Norway, or the Pole”.

„Prawdę mówiąc

I bez dodatków, idziemy zagarnąć
Marny kęs ziemi, z którego krom sławy Żaden nam inny nie przyjdzie pożytek. Za parę mendli dukatów nie chciałbym Wziąć go w dzierżawę, i pewnie by więcej Nie przyniósł ani nam, ani Polakom, Gdyby był w czynsz puszczony”. (Józef Paszkowski)

„Tego w dzierżawę, nie dałbym Norwegii Lub Polsce więcej, gdyby go sprzedały”. (Maciej Słomczyński)

– „I zresztą Norwegia
Czy Polska więcej na nim nie zarobią, Gdyby go nawet od ręki sprzedały”. (Stanisław Barańczak)

Następnie Hamlet zwraca się do Kapitana: „Why, then the Polack never will defend it”.

„Polacy pewnie bronić go nie będą”. (Józef Paszkowski)

„Cóż, a więc Polak nie będzie go bronił”. (Maciej Słomczyński)

„Toć pewno Polak nie będzie jej bronił”. (Leon Ulrich)

„No to Polacy nie będą go bronić”. (Stanisław Barańczak)

William Szekspir mógł czytać o starciach na Pomorzu Zachodnim w XII wieku, o których pisał w swojej kronice Saxo Grammaticus. Dopiero w 1227 roku Duńczycy ponieśli klęskę w wojnie z Niemcami i opuścili Pomorze Zachodnie.

W 1536 roku, po objęciu tronu duńskiego przez Chrystiana III, Królestwo Norwegii zostało całkowicie uzależnione od Korony Duńskiej i przekształcone w prowincję tego kraju. Trzydzieści trzy lata później doszło do pierwszych starć floty duńskiej i polskiej na Bałtyku. Może echo tych wydarzeń brzmi w słowach Kapitana, który mówi Hamletowi o wyprawie w celu zagarnięcia „marnego kęsa ziemi”, z którego nie będzie pożytku.
29 lipca 1571 roku Duńczycy pod przywództwem admirała Jerzego Daa napadli na Hel i Puck. Miesiąc później dwudziestu ośmiu pojmanych jeńców zostało ściętych, poćwiartowanych i zakopanych w pobliżu Kopenhagi. Pod koniec sierpnia Duńczycy ponownie wyruszyli na wody Zatoki Gdańskiej, tym razem jednak Puck był przygotowany na atak. Duńska flota przez dwa tygodnie blokowała port w Gdańsku.

Ponownie Polska pojawia się w scenie 2 aktu V dramatu. Ozryk oznajmia przybycie księcia Fortynbrasa po zwycięstwie nad Polską: „Young Fortinbras, with conquest come frõ Poland”.

„To młody Fortynbras,
Wracając z polskiej wojny; daje salwy Angielskim posłom”. (Józef Paszkowski)

„To młody Fortinbras z Polski powraca zwycięsko I powitanie tą salwą bojową
Daje angielskim posłom”.
(Maciej Słomczyński)

„Fortinbras z Polski zwycięzcą powraca,
A posłów Anglii tym dział wita grzmotem”. (Leon Ulrich)

„Armii Fortynbrasa,
Który powrócił dziś z podbitej Polski; Salwy armatnie grzmią na powitanie Angielskich posłów”. (Stanisław Barańczak)

W scenie 2 aktu V Horacy mówi do Fortynbrasa: „You from the Polake warres, and you from England”.

„Wy z polskiej wojny, a wy z granic Anglii”. (Józef Paszkowski)

„Sprawę, wy z polskiej wojny i wy z Anglii”. (Maciej Słomczyński)

„Teraz gdy ciebie, książę, z polskiej wojny, Kiedy was z Anglii w jednym dniu sprowadził”.
(Leon Ulrich)

„Wkraczacie z obu stron – z Polski i z Anglii –”. (Stanisław Barańczak)

Ostatnim w porządku chronologicznym dramatem Williama Szekspira, w którym pojawia się wzmianka o Polsce, jest Miarka za miarkę z 1604 roku. W scenie 4 aktu I Książę rozmawia z Mnichem Tomaszem na temat hrabiego Angelo: „And he supposes me trauaild to Poland”. Leon Ulrich tak tłumaczy to zdanie: „On mniema, że odjechałem do Polski –” . Zdaniem Nigela W. Bawcutta William Szekspir przypuszczalnie wprowadza do sztuki wątek polski, aby nadać jej „środkowoeuropejskiego smaku”.

Pośrednio informacje o Polsce i Polakach pojawiają się w innych dziełach dramaturga ze Stratfordu – Opowieści zimowej i Burzy. Jak sugeruje Ludwik Bernacki, dzieje Polski w XVI wieku odbiły się echem w wyobraźni Williama Szekspira i domyślać się można, że Albert Łaski był dla niego wzorem do postaci Armada w Straconych zachodach miłości czy Poloniusza w Hamlecie. Według Bernackiego na maksymy Poloniusza i Angela – bohatera Miarki za miarkę – miał mieć wpływ traktat Goślickiego De optimo senatore…

___

A ja tylko przypomnę, że ów Albert vel Olbarcht był bliskim „współpracownikiem” Filipa Sidney i ponoć dalekim krewnym Jana Kochanowskiego. 

---

tagi: polska  anglia 

	kpiotrzk
	25 lutego 2024 09:16

7     705    5 zaloguj sie by polubić