„Konsekwencją unii [brzeskiej] było zawężenie horyzontów nacji ormiańskiej w Polsce do granic wspólnoty katolickiej, co doprowadziło do zerwania łączności ze światem ormiańskim wiernym tradycyjnemu Kościołowi. Unia zlikwidowała też barierę dzielącą Ormian od Polaków, ale nie pociągnęła za sobą automatycznie polonizacji. Osobny obrządek ormiański pozostał etnicznym wyróżnikiem Ormian wewnątrz społeczeństwa polskiego. Nadal praktykowane były też małżeństwa w obrębie własnej grupy etnicznej.”

____

„Rozbiór Armenii między Bizancjum a państwo Turków Seldżuków w roku 1080 spowodował masową emigrację Ormian z ojczyzny, m.in. na Ruś. Prawdopodobnie po najazdach mongolskich w XIII wieku kolonie ormiańskie na Rusi zostały zasilone nową falą emigrantów z Armenii zakaukaskiej. W państwie polskim Ormianie znaleźli się w połowie XIV wieku, po przyłączeniu przez Kazimierza Wielkiego Rusi Halickiej ze Lwowem, gdzie istniało ich znaczące skupisko. W 1356 r. król Kazimierz zatwierdził odrębność religijną, samorządową i sądowniczą Ormian lwowskich, a w 1367 r. zezwolił ich biskupowi Grzegorzowi na wykonywanie jurysdykcji biskupiej i budowę katedry w mieście.

Przywileje Kazimierza Wielkiego i jego następców tworzyły podstawę prawno-polityczną bytu Ormian w Polsce. Odtąd liczba ich na wschodzie Polski wzrastała, osiedlali się w coraz to nowych miastach, takich jak Kamieniec Podolski, Bar, Brzeżany, Tyśmienica, Kuty, a nawet Kazimierz nad Wisłą, a od XVI wieku w licznych miastach prywatnych (Zamość, Jazłowiec, Stanisławów, Horodenka, Mohylów Podolski i in.).

Gminy ormiańskie w Polsce miały własny samorząd i rządziły się według zwyczajowego prawa (tzw. Datastanagirk) przeniesionego z Armenii, a opracowanego ok. 1184 przez Mychitara Gosza. Zatwierdzony przez Zygmunta Starego w 1519 tzw. Statut ormiański oparty był głównie na Datastanagirku, ale uwzględniał przepisy ogólnego prawa polskiego; była to próba uregulowania konfliktów narodowościowych w miastach (gł. we Lwowie) i zatargów pomiędzy miastem a Ormianami, spowodowanych przez odrębność i uprzywilejowane stanowisko Ormian. Statut ormiański, uzupełniony głównie dekretem Jana III, pozostawał w użyciu do 1780/1781 roku, tj. do zniesienia oddzielnych sądów ormiańskich.

Większość Ormian zamieszkujących Polskę zajmowała się handlem ze Wschodem i wkrótce handel ten niemal całkowicie zdominowali. Inni parali się złotnictwem, produkując często wspaniałe wyroby. Inni wreszcie rozwinęli w Polsce produkcję dywanów.

Większość polskich Ormian była dobrze wykształcona. Dzięki kontaktom handlowym ze Wschodem potrafili posługiwać się orientalnymi językami, z czego korzystali często królowie i panowie polscy – większość oficjalnych poselstw do Persji czy Turcji była sprawowana właśnie przez Ormian. Bogaci kupcy ormiańscy nieraz pożyczali pieniądze wiecznie cierpiącym na brak funduszy polskim królom.

Często podkreślana jest pierwszorzędna rola Ormian w orientalizacji polskiej kultury szlacheckiej. To Ormianie współkształtowali sarmackość, sprowadzając do Polski m.in. nieodłączny atrybut sarmaty – strój kontuszowy, popularną wśród szlachty szablę ormiańską czy liczne egzotyczne przyprawy i ozdoby. …

Ormianie zamieszkujący od XIV w. wschodnie miasta Rzeczypospolitej, a zwłaszcza Lwów, Kuty, Kołomyję, Kamieniec Podolski i Mohylów Podolski nad Dniestrem wzięli udział w unii brzeskiej. Pod względem kościelnym posiadali własne biskupstwo we Lwowie, zależne od patriarchatu eczmiadzyńskiego Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. Unią Ormian Polacy zaczęli interesować się jeszcze w XVI w. ks. Andrzej Lubelczyk zajął się problemem chrztu ormiańskiego, któremu poświęcił dziełko Baptismus Armenorum (1544). …

Nie brakło tendencji unijnych wśród samych Ormian. Wydaje się, że zwolennikiem unii był arcybiskup Grzegorz (1562–1568) i jego następca arcybiskup Barsumas Bogdanowicz (1575–1584). Na początku 1626 r. przybył do Lwowa eks-katolikos Eczmiadzynu Melchizedech, otwarty zwolennik unii z Kościołem rzymskim. On to udzielił sakry biskupiej ks. Mikołajowi Torosowiczowi (1627–1681) na ormiańskie arcybiskupstwo we Lwowie (8 stycznia 1627), który przyjąwszy sakrę wbrew woli kleru i reszty Ormian, szukał oparcia u katolików. Dlatego w 1629 r. złożył prywatne wyznanie wiary na ręce metropolity łacińskiego J.A. Próchnickiego, a 24 października 1630 r. powtórzył to uroczyście w kościele karmelitów lwowskich. Zastrzegł się jednak, że zachowa tradycyjne ceremonie i liturgię oraz ormiański kalendarz kościelny. Tego samego dnia odprawił uroczystą mszę św. w obrządku ormiańskim w archikatedrze łacińskiej we Lwowie.

Ten gest nie zjednał jednak Torosowiczowi wszystkich Ormian, a do swej katedry mógł wejść tylko z pomocą magistratu. Otoczony opieką nuncjusza papieskiego H. Viscontiego i króla Zygmunta III udał się w 1634 r. do Rzymu, gdzie wobec Urbana VIII powtórzył wyznanie wiary katolickiej i otrzymał od papieża tytuł arcybiskupa metropolity z jurysdykcją na Polskę, Mołdawię i Wołoszczyznę. Zawarta w ten sposób unia kościelna natrafiła na olbrzymie trudności ze strony Ormian. Natomiast wspomagali ją walnie jezuici, a także teatyni, którzy po 1664 r. zajęli się wychowaniem ormiańskiego kleru. Sam arcybiskup, niezwykle konfliktowy, wybrał się powtórnie do Rzymu w 1643, by szukać tam pomocy materialnej i moralnej. Podróże te, wznawiane później, nie przyniosły pełnego rozwiązania sporu wśród Ormian lwowskich. Na pełną akceptację unii przez kler i resztę Ormian wpłynęli teatyni, a zwłaszcza o. Klemens Gołano, niegdyś misjonarz wśród Ormian w Azji Mniejszej. W 1664 r. otworzył on we Lwowie papieskie kolegium dla Ormian. On to wpłynął decydująco na recepcję unii wśród ogółu Ormian, a ugruntował ją jego następca, arcybiskup Wartan Hunanian. Szacuje się, że około 1660 r. Kościół katolicki obrządku ormiańskiego w Polsce liczył około 3500 wiernych, 20 księży i 15 kościołów. Wierni już wówczas byli bardzo mocno spolonizowani. …W wiekach XVIII i XIX kościoły ormiańskie, już (ormiańsko–katolickie), budowane przez bogate ormiańskie kolonie, były niejednokrotnie jedynymi kościołami katolickimi w mniejszych miejscowościach kresowych. Z tego powodu bardzo często Polacy – z braku własnych – uczęszczali do nich na nabożeństwa. Kazania w nich głoszone były po polsku, z uwagi na fakt, że język ormiański był przez polskich Ormian coraz mniej używany. …

Warto wspomnieć, że autorem tekstów do tak znanych pieśni kościelnych jak Nie opuszczaj nas i Chwalcie łąki umajone był urodzony w rodzinie ormiańskiej ksiądz Karol Antoniewicz (1807–1852), zaś kompozytorem melodii „Chorału” Kornela Ujejskiego – Józef Nikorowicz (1827–1890). …

W okresie II wojny światowej społeczność ormiańska w Polsce poniosła dotkliwe straty. Eksterminowani zarówno przez Sowietów (jako warstwa inteligencka i bezkompromisowo propolska), jak i hitlerowców (którzy z powodu egzotycznego wyglądu często brali ich za Żydów). Ormianie, deklarujący ścisły związek z kulturą i państwowością polską padli również ofiarą rzezi wołyńskiej oraz Czystki Etnicznej w Małopolsce Wschodniej (19 kwietnia 1944 nacjonaliści ukraińscy z UPA wymordowali mieszkańców kresowej miejscowości Kuty nad Czeremoszem, w tym kilkuset Ormian). Mimo to wielu polskich Ormian wykazało się wspaniałą postawą patriotyczną, np. ks. Dionizy Kajetanowicz, ostatni administrator archidiecezji lwowskiej obrządku ormiańskiego, uratował setki Żydów, wydając im fikcyjne metryki chrztu w obrządku ormiańskim, a wielu, jak ppłk Walerian Tumanowicz, wstąpiło do AK. Leon Krzeczunowicz działał w organizacji Uprawa. Po zakończeniu II wojny światowej pozostałych przy życiu Ormian, wraz z wielu mieszkańcami Kresów przesiedlono na Ziemie Odzyskane.”

„Ormianie we Lwowie tworzyli gromadę, na czele której stał wójt. Do składu rady starczych wchodziło 12 najbogatszych ormian lwowskich. Gmina żyła zgodnie z tradycjami ormiańskimi, korzystała z prawa ormiańskiego, miała swe instytucje społeczno-kulturalne, posiadała sąd, szkoły, szpital, bank, bibliotekę. W 17 w. istniała drukarnia ormiańska Ter-Gowganesa Karmatenianca, w której był wydrukowany ormiański „Psałterz” (1616r.) i „Modlitewnik” (1618r.). Znaczenie tej ostatniej ksiąźki tym większe, że była to jedyna książka, wydana w języku ormiańsko-połowieckim.

Kupcy ormiańscy odegrali bardzo ważną rolę w życiu Lwowa, ale większość Ormian to byli rzemieślnicy. Wśród nich szewcy, rytownicy, złotnicy. W małej miennicy lwowskiej pracowali też wyłącznie Ormianie, jako jedyni w 15 w. specjaliści od tej sprawy wśród rzemieślników lwowskich. Kolonia ormiańska we Lwowie była bardzo ważnym ośrodkiem kulturalnym. Tu pracowali wybitni ludzie, tacy jak filozof Stefanos Lwowski, historyk i pisarz Symeon Dpik Lechacy. Tu, na ul. Ormiańskiej w latach 1668-69 odbyły się, pierwsze widowiska teatralne, zrealizowane przez uczniów kolegium ormiańskiego.” Kategoria:Polscy_Ormianie

Ormianie to „od zawsze” potęga w handlu światowym – oto najlepszy przykład:

Drugim ważnym szlakiem handlowym, był szlak azjatycki, z którego korzystali głównie przedstawiciele społeczności ormiańskich w Indiach, z których większość pochodziła z Nowej Dżulfy [New_Julfa]. Obecność Ormian w Indiach była starożytna i byli oni na Półwyspie Indyjskim na długo przed przybyciem tam Europejczyków w celach handlowych. Początkowo europejskie firmy handlowe i władze kolonialne w Indiach i na Dalekim Wschodzie nie były pewne, czy traktować ormiańskie społeczności handlowe jako konkurentów czy sojuszników. Ostatecznie jednak Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska i późniejsze brytyjskie władze kolonialne uznały ormiańskie sieci i społeczności handlowe za godnych sojuszników, przydatnych w ich handlowej i kolonialnej penetracji regionu. W Indiach, Myanmarze, Singapurze, na Jawie, w niektórych portach Chin, na Filipinach i w innych miejscach na Dalekim Wschodzie, ormiańskie firmy handlowe były zaangażowane w przedsiębiorstwa importowo-eksportowe zajmujące się przyprawami, tekstyliami, towarami codziennego użytku, a nawet opium. W 1688 wybitny ormiański kupiec, Khoja P'anos Kalant'ar, działając w imieniu większej społeczności kupców Dżulfan, podpisał umowę z angielską Kompanią Wschodnioindyjską w Londynie.

Dżulfanowie zgodzili się transportować swój jedwab i inne towary za pomocą angielskich statków, a w zamian otrzymali szereg przywilejów, w tym równe prawa z angielskimi kupcami do transportu swoich towarów i siebie przez Ocean Indyjski, a także zwolnienie z podatków. Po podpisaniu umowy z 1688 wielu dżulfańskich Ormian zaczęło korzystać z angielskich i indyjskich statków oprócz własnych. Istnieje około tuzina zarejestrowanych przykładów statków należących do Ormian pływających po Oceanie Indyjskim pod koniec XVII i na początku XVIII wieku. Naturalnie takie przywileje podkreślały powiązania handlowe Ormian z wieloma portami na Dalekim Wschodzie. Wielu europejskich kupców, chcąc ułatwić sobie działalność w handlu lądowym w Azji, zaczęło nawet nosić stroje przypominające ormiańskie. Przez pewien czas ormiańska flaga (wizerunek baranka niosącego krzyż) była również gwarancją bezpieczeństwa w portach Dalekiego Wschodu.

Jednak w XVIII wieku ormiańskie społeczności handlowe w Indiach i na Dalekim Wschodzie zostały uznane za wrogów Kompanii Wschodnioindyjskiej. Brytyjczycy zaczęli ich prześladować i konfiskować ich statki jako własność wroga. Podobnie jak w innych przypadkach, zagraniczna wrogość wobec Ormian wynikała z ich sukcesu finansowego. W 1783 r. Brytyjczycy okradli Ormian osiedlających się w chińskim mieście Guangzhou. Chociaż chińskie władze zaoferowały Ormianom ochronę, większość z nich wyjechała, by osiedlić się w Makau i Indochinach...

---

tagi: kościół  polska  londyn  ormianie 

	kpiotrzk
	5 kwietnia 2024 09:04

0     446    8 zaloguj sie by polubić