Zakończę teraz wątek fanariocki w związku z owym dziwnym „uporem” Turków. Pierwszą ciekawostką jest tu postać Wojciecha Bobowskiego vel Ali Ufki, polskiego protestanta, który wzięty przez Tatarów w jasyr około 1632 (w czasie wojny_polsko-tureckiej?), przyjął islam i zrobił wielką karierę na dworze sułtanów, gdzie został jednym z pierwszych dragomanów*. M.in. był ów Bobowski wybitnym językoznawcą, a niejaki Thomas_Hyde był z kolei wielkim znawcą jego twórczości. Kiedy w 1657 Ali Ufki odzyskał wolność najął się do służby dla (tego!) angielskiego ambasadora Bendisha, a potem jego następcy  H_Fincha_(3.hr_Winchilsea) …

Owi dragomani to nie byli jedynie zwykli tłumacze, wszak tzw. wielcy dragomani pełnili rolę de facto ministra spraw zagranicznych Porty ds. krajów chrześcijańskich. Warto poznać biogramy dwóch pierwszych wielkich dragomanów:

Panagiotis Nikousios urodził się w Konstantynopolu w 1613, a jego bogata rodzina pochodziła z Trebizondu. Był znakomicie wykształcony (studiował na uniwersytecie w Padwie medycynę, matematykę i astronomię) i biegle władał wieloma językami (tureckim, perskim, arabskim i różnymi językami europejskimi). Po powrocie z Włoch udało mu się zdobyć uznanie wielkiego wezyra Kizpulu Mechmet Paszy. Od 1648 r. (lub 1649 r.) służył jako dragoman ambasady Austrii, a w 1661 został wielkim dragomanem… („jego nominacja na Wielkiego Dragomana wyznacza początek awansu Fanariotów na najwyższe stanowiska polityczne w rządzie osmańskim.")

Wyróżnił się w negocjacjach z Wenecjanami w sprawie przekazania Kandii (na Krecie), które zakończyły się traktatem z 16 września 1669 r. W nagrodę za te usługi otrzymał dożywotni dochód z podatków Mykonos. Przetłumaczył z polskiego na łacinę  katechizm Piotra Mohyły, wydany w Ławrze Peczerskiej w 1645 pt. Zebranie krótkiej nauki o artykułach wiary prawosławney katolickey chrześcianskiey iako Cerkew Wschodnia Apostolska uczy. (NB. „Dzięki Mohyle znamy np. historię o uratowaniu mołdawskiej stolicy przed Kozakami zaporoskimi przez św. Jana Nowego. Wstawiennictwo świętego sprawiło, że Bóg pokarał kozaków śmiercią w wezbranych wodach Suczawy…”) W 1647 Mohyła umiera w bardzo niejasnych okolicznościach – swój testament spisał po polsku… a w 1648 mamy Chmielnickiego.

Panagiotis Nikosios zmarł 2 października 1673 roku podczas tureckiej kampanii w Polsce**. Aleksander Mavrokordatos zwany „Sekretem” (exaporite, εξ απορρήτων) został jego następcą.

„Jego rodzicami byli Nikolaos Mavrokordatos z Chios i Loxandra z Fanarów w Konstantynopolu. ... w 1683, po nieudanym oblężeniu Wiednia przez Osmanów, popadł w niełaskę, jego majątek został skonfiskowany, a on i jego matka zostali uwięzieni na rok. Następnie uciekł do Sozopolu i powrócił do Konstantynopola w 1685, kiedy to nowy Wielki Wezyr przywrócił go na dawne miejsce i zwrócił mu majątek. W kolejnych latach stał się osobą cieszącą się międzynarodowym prestiżem, zwłaszcza po swoim udziale w podpisaniu historycznego traktatu w Karlowych Warach (w obecnym autonomicznym regionie Wojwodiny) w 1699, jako pełnomocnik Imperium Osmańskiego, kiedy to osiągnął szczyt swojej chwały, jak stwierdza Jemeniz Eugeniusz: "Cesarz Leopold, zafascynowany jego talentami, podarował mu pięćdziesiąt tysięcy guldenów (...) i nadał mu dziedziczny tytuł książęcy.” Jego syn Mikołaj został hospodarem Mołdawii, a Jan – Wołoszczyzny.

Przy tym wszystkim, dużo mniej niż o przesławnej Roksolanie słyszy się o innej rusińskiej sułtance – Turhan_Hatice, matce Mehmeda IV. Jej oryginalne imię jest nieznane, a miała pochodzić z terenów dzisiejszej Ukrainy... uderzające jest to, że właśnie ona była Sułtanką Haseki w latach 1642-48, a Sułtanką Valide w latach 1651-83. Była jedną z dwóch kobiet w historii Imperium Osmańskiego, które były oficjalnymi regentkami. Jej konkubent, sułtan Ibrahim I został zamknięty w klatce i uduszony za pomocą cięciwy z łuku 18 sierpnia 1648... i tak się dziwnie składa, że to było raptem 3 miesiące po Żółtych Wodach. 

No i wreszcie, warto pamiętać, że 25-letni Bohdan Chmielnicki dostał się w 1620 do niewoli tureckiej, w której to prawdopodobnie nauczył się krymskotatarskiego i podobno tureckiego[7]. Z niewoli w Stambule po dwóch latach prawdopodobnie uciekł (choć są i inne hipotezy – wykupiła go matka, król Zygmunt III Waza za zasługi ojca, przyjaciele rodziny)[i]. A wedle ukraińskiej wiki:

"Dwa lata ciężkiej niewoli (według jednej wersji - na osmańskich galerach, według drugiej - u admirała floty) nie poszły na marne: po zapoznaniu się z językiem osmańskim i tatarskim, decyduje się na ucieczkę (według innych danych został wykupiony przez krewnych). Podczas pobytu w Stambule Bohdan faktycznie pełnił obowiązki tłumacza przy jednym z dowódców floty osmańskiej, doskonaląc swoją znajomość języka osmańskiego.

W 1622 roku Chmielnicki uciekł z niewoli (wersje o okupie, przez matkę[9] lub znajomych, uważa się za mało prawdopodobne w ostatnich biografiach Bohdana Chmielnickiego)[15][16]. Informacja o przyjęciu przez niego islamu to legenda[13]."

___

PS. W 1648 roku w Smyrnie ogłosił się mesjaszem. Już wtedy posiadał grupę zwolenników. Wyklęty został dopiero w 1651 roku, gdy nie nastąpiły żadne oznaki czasów ostatecznych. 18 lat przebywał poza Smyrną, głównie w Salonikach, Konstantynopolu i Kairze. W owym czasie bliżej zapoznał się z islamskim mistycyzmem sufich i chrześcijaństwem. W 1665 r. związał się z kabalistą Natanem z Gazy, który uroczyście w synagodze potwierdził jego mandat mesjański. On też pełnił najważniejszą rolę w otoczeniu Szabetaja, jako swego rodzaju prorok mesjasza. Datę zbawienia wyznaczył Szabetaj na rok 1666. W lutym tego roku aresztowano go na podstawie donosu i osadzono w twierdzy Gallipoli. 16 września podczas audiencji na dworze sułtana, której szczegółów nie znamy, przeszedł na islam. Tolerancja za strony władz osmańskich się skończyła, gdy zaczął szerzyć swą synkretyczną doktrynę wśród muzułmanów. W 1673 roku został na podstawie donosu ponownie aresztowany i osadzony w twierdzy Dulcigno, gdzie przebywał do końca życia i gdzie zmarł. Szabetaj_Cewi

Tak się składa, że w owym 1648, z kolei w Holandii niejaki Menasseh_Ben_Israel (który oczywiście nawet wpisu nie ma w polskiej wiki) rozpoczął swoją mesjańską działalność. I odniósł wielki sukces, ale o tym już przy innej okazji.

__

*) „Po pewnym czasie wrócił do Stambułu, gdzie w 1671 roku otrzymał stanowisko pierwszego dragomana Porty czyli naczelnego tłumacza sułtańskiego. Do Polski przyjechał jako wysłannik sułtański, a przyjął go we Lwowie król Jan Kazimierz. Na stałe nie zdecydował się osiąść w ojczyźnie, wrócił do Stambułu, gdzie zmarł w 1675 roku. [Okoliczności jego śmierci nie są znane, a jeśli prawdą są pogłoski o jego zamiarze powrotu do Polski, to data ta jest wiele mówiąca…]

Jeszcze bardziej niezwykłe od życiorysu Wojciecha Bobowskiego są jego ogromne zasługi dla wielu gałęzi wiedzy. Jako były chrześcijanin, wychowany w rodzinie protestanckiej, Bobowski fascynował się kwestiami religioznawstwa. Gdy przeszedł na islam przeprowadził dogłębne badania mające na celu podniesienie wzajemnego zrozumienia chrześcijan i muzułmanów. Był autorem przekładu Biblii (tr. Kitabı Mukaddes) na język turecki, który był jedynym kompletnym tureckim tłumaczeniem tej księgi aż do 2002 roku.

Ponadto na polu religioznawstwa Bobowski odznaczył się jako tłumacz na język turecki anglikańskiej książki do nabożeństwa. Był także autorem wprowadzenia do islamu, które napisał po łacinie. Podobno uczestniczył także w pracach nad przekładem Koranu, ale efekty tej działalności niestety nie zachowały się do naszych czasów.”

"... he had to give up his long-cherished plan [from 1666] to leave for England.[31][32]"

Ausschnitt aus Folio 66r des Manuskriptes Turc 292. Hier findet sich Ali Ufkis Namensform Vfuki, seine eigene Umschrift aus dem Osmanischen

**) Po krótkim oblężeniu Turcy zdobyli Kamieniec Podolski, by następnie ruszyć na Lwów, który oblegli 20 września. W tym czasie Tatarzy przystąpili do pustoszenia obszarów leżących między Sanem, Wieprzem i Bugiem. W październiku pobił Tatarów hetman wielki koronny Jan Sobieski (wyprawa na czambuły), jednak nie zmieniło to faktu, że Rzeczpospolita nie była w stanie przeciwstawić się armii tureckiej. 

---

tagi: żydzi  polska  turcja  anglia  wiedeń  fanarioci 

	kpiotrzk
	3 kwietnia 2024 09:27

5     584    8 zaloguj sie by polubić