Wilhelm III Orański i Maria koronowani na króla i królową Anglii w 1689

—

Anglicy często piszą o swej tzw. Chwalebnej Rewolucji, ale już bardzo niechętnie przypominają, że jej zwycięstwo w 1688 było możliwe dzięki wielkiej holenderskiej inwazji na Wyspę owego roku:

"Chociaż większość okrętów wojennych była dostarczana przez Admiralicję Amsterdamu, ekspedycja była oficjalnie traktowana jako sprawa prywatna, przy czym Stany Generalne zezwoliły Wilhelmowi na korzystanie z holenderskiej armii i floty.[54] Dla celów propagandowych nominalnie dowodził angielski admirał Arthur Herbert, ale w rzeczywistości kontrola operacyjna pozostała pod dowództwem porucznika-admirała Cornelisa Evertsena i wiceadmirała Philipsa van Almonde.[88]

Flota Wilhelma, licząca około 40 000 ludzi na pokładzie, była mniej więcej dwukrotnie większa od Wielkiej Armady – a zbudowana w ciągu jednej dziesiątej czasu – składała się z 463 statków.[g] Wśród nich znajdowało się 49 okrętów wojennych wyposażonych w ponad dwadzieścia dział (osiem można było zaliczyć do trzecich klas po 60–68 dział, dziewięć było fregatami), 28 galeotów, dziewięć okrętów strażackich, 76 fluitów do przewożenia żołnierzy, 120 małych fluitów do przewiezienia pięciu tysięcy koni, około siedemdziesięciu statków zaopatrzeniowych i sześćdziesiąt statków rybackich służących jako statki desantowe."

Po zatwierdzeniu planu inwazji amsterdamski rynek finansowy pożyczył cztery miliony guldenów w ciągu zaledwie trzech dni. Dalsze finansowanie uzyskano z różnych źródeł, w tym dzięki dwóm milionom guldenów bankiera Francisco Lopes Suasso. Zapytany, jakiego zabezpieczenia pragnie, Suasso rzekomo odpowiedział: „Jeśli odniesiecie zwycięstwo, na pewno mi odpłacicie; jeśli nie, to strata jest moja”.

Największą troską dla stanów Holandii był wpływ koronacji Wilhelma (na władcę Anglii) na holenderską gospodarkę i politykę, bo w jego zapewnienia, że nie miał zamiaru „usuwać króla z tronu”, nie wierzono. Ich obawy były uzasadnione, dostęp Wilhelma do angielskich zasobów na stałe zmniejszył potęgę Amsterdamu w Republice i jego status wiodącego światowego centrum handlowego i finansowego.

Po wypędzeniu z Półwyspu Iberyjskiego większość Żydów sefardyjskich osiedliła się w miastach handlowych, takich jak [Londyn i] Antwerpia. Pod koniec XVI wieku przybyli do Amsterdamu i Hagi. Lopes Suasso byli starą, bogatą sefardyjską rodziną marranos czyli Żydami, którzy zostali zmuszeni do nawrócenia się na chrześcijaństwo pod presją portugalskiej inkwizycji, ale w Amsterdamie otwarcie wrócili do swojej prawdziwej religii, judaizmu.

Zaś ten Franciszek urodził się w Amsterdamie jako najstarszy syn Antonio Lopes Suasso (1614–1685), znanego również jako Izaak Izrael Suasso, który poprzez małżeństwo z Violentą de Pinto, stał się także członkiem innej bogatej starej sefardyjskiej rodziny. Ów ojciec, który sam urodził się w Bordeaux, był jednym z najbogatszych i najsławniejszych portugalsko-żydowskich kupców w Amsterdamie swoich czasów. Data urodzenia Francisco, prawdopodobnie między 1657 a 1660 rokiem, jest niepewna.

Rodzina zachowała poczucie przynależności do Hiszpanii, a 3 stycznia 1676 ojciec Suassa otrzymał od Karola II hiszpańskiego tytuł barona d’Avernas le Gras w uznaniu jego służby dyplomatycznej. Tytuł pochodzi od lenna należącej do Suasso w księstwie Brabancji Avernas le Gras. Miał również dobre relacje ze Stadtholderami, a dom bankowy Suasso często wspierał ich finansowo.

Franciszek włączył się w biznes swojego ojca i kontynuował udaną karierę bankową po jego śmierci w 1685, kiedy to odziedziczył połowę wielkiej fortuny ojca, której znaczną częścią były udziały w holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. W 1682 Suasso poślubił Judith Francisco Teixeira w Hamburgu. Owa Judyta była córką Manuela (inaczej Izaaka) Teixeiry, który po ojcu Suasso i De Pinto* był trzecim najważniejszym portugalsko-żydowskim kupcem-bankierem w Europie Północnej, poprzez jego małżeństwo z Beatrix Nunes Henriques.

Suasso był odpowiedzialny za szereg elementów inwazji, a dzięki teściowi w Hamburgu mógł dokonać szybkich ustaleń dotyczących transportu wojsk szwedzkich i pomorskich, który zapewnił w listopadzie 1688 roku Karol XI Szwedzki, by wspomóc Wilhelmowi.[6] Kasa, w której Wilhelm spłacił pożyczkę Suasso, jest dziś wystawiona w Muzeum Willet-Holthuysen w Amsterdamie.[1] I tak to się plecie…

___

A wracając do początków: ledwo w 1648 został podpisany pokój westfalski kończący wojnę trzydziestoletnią ustanawiający nowy „ład” w zachodniej Europie, a już jesienią tego roku kozacy Chmielnickiego i Camerona dokonują na Ukrainie ludobójstwa Polaków i Żydów, skutecznie przerywając najważniejszy szlak handlowy Rzplitej ze Wschodem. W styczniu 1649 Cromwell ścina Karola I, i zaraz potem ogłasza powstanie Republiki – Commonwealth of England. Dla wielu Żydów był to widomy znak:

„Sukces partii ludowej wydawał się przypieczętować boską aprobatę dla ich sprawy. Potomek i następca Edwarda I, autora Wypędzenia z 1290 roku, został obalony. Parlament, który przejął obowiązki rządu, nie był odpowiedzialny za to wielkie zło. Nay, more.”**

Menasseh obserwuje te wypadki z wielką uwagą – prowadzi przy tym korespondencję z Anglikami, w tym z niejakim Natanielem Holmesem. To właśnie on, ten „notoryczny millenarysta” (przedtem związany z Oksfordem, a wtedy już „minister of an independent congregation in London”) miał w 1649 bezpośrednio zainspirować Menasseha do napisania jego najważniejszej książki zapowiadającej „nowe otwarcie” dla Izraela.

„Nadzieja Izraela”, dedykowana republikańskiemu parlamentowi Anglii, ukazała się w Amsterdamie w 1650 wpierw po łacinie pt. Spes Israelis, a zaraz potem po hiszpańsku pt. Esperança de Israel. O rozmachu akcji propagandowej świadczy ukazanie się w Londynie jeszcze w owym 1650 jej angielskiego tłumaczenia (przez Mosesa Walla) pt. The Hope of Israel. Wtedy ukazała się w Anglii anonimowo, ale już jej drugie wydanie z 1651, i dodruk z 1652 były podpisane***.

Wprawdzie książka zawiera przede wszystkim mesjanistyczne wizje o odkupieniu Izraela, a nie bezpośrednie apele o odwołanie ekspulsji (czyli wygnania), ale i tak jej londyńska publikacja wywołuje wielkie zainteresowanie, a u niektórych Anglików wręcz entuzjazm. Olivier Cromwell próbuje ściągnąć Menasseha do Londynu, ale jest to bardzo utrudnione częściowo przez opór części angielskich elit, a przede wszystkim przez wybuch wojny angielsko-holenderskiej w 1652.

W tej niejasnej sytuacji Menasseh nawiązuje w 1651 bezpośredni kontakt korespondencyjny z Krystyną Wazówną, królem Szwecji, oferując jej swoje usługi księgarza i drukarza literatury hebrajskiej. Cel był niewątpliwie podobny – zgoda królowej na żydowskie osadnictwo w Szwecji****. Wtedy to się nie udało, ale w końcu Krystyna, tuż po swojej abdykacji 6 czerwca 1654, wsparła finansowo Menasseha, tyle że ten zamiast na uzgodnione cele „naukowe”, przeznaczył owe fundusze na swoją wyprawę do Anglii.

Zanim jednak do tego doszło, z misją „rozpoznawczą” w 1654 udali się do Londynu szwagier Dormido oraz Samuel, syn Menasseha. Samuel bez powodzenia próbował dostać się na wydział medycyny w Oksfordzie i w maju 1655 był z powrotem w Amsterdamie. Jego relacja dotycząca sprawy admisji Żydów była na tyle pozytywna, iż 2 września 1655 Menasseh ben Israel wraz z synem wyruszył z Amsterdamu do Londynu:

”Działał, jak mu się wydawało, nie jako osoba prywatna, ale jako wysłannik całego domu Izraela; i słuszne było, aby dom Izraela był informowany o jego ruchach i zamiarach. ... I tak, w dniu swojego wyjazdu, wysłał do społeczności żydowskich daleko i blisko wzruszający apel, wydrukowany w języku portugalskim w szerokiej formie i podpisany jego własną ręką.”

Wydaje się, że Menasseh nie zdawał sobie sprawy jak wielkie ryzyko podejmuje – wszak amsterdamscy Żydzi prowadzili cały czas (tradycyjnie) podwójną grę – obstawiając obie strony konfliktu – republiki oraz monarchii… Tuż po jego wyjeździe nastąpił przecież pierwszy gest „publicznego” odcięcia się od misji Menasseha – jego sławny uczeń, Baruch Spinoza został bezpardonowo wyrzucony z amsterdamskiej gminy żydowskiej. To dobitnie pokazuje, że przyjmując zaproszenie Cromwella Menasseh został niejako „wystawiony”.

Do Londynu dotarł w połowie września, gdzie zaraz „na forum parlamentu angielskiego … wygłosił słynne przemówienia, między innymi nt. zagłady 180 tysięcy Żydów na Ukrainie [w tym być może 70 tysięcy, które opuściło Rzeczpospolitą]. Wtórował mu sam Oliver Cromwell, który poszedł dalej i wzywał króla Szwecji Karola X Gustawa by utrącił róg (Polskę) na głowie bestii (Kościoła katolickiego).” Patrz tu.

Wizyta Menasseha wzbudziła wielkie zainteresowanie, choć nie dała formalnych rezultatów: „Samuel Hartlib, protegowany Miltona, bombardował swoich przyjaciół szczegółami dyskusji w Whitehall i uzyskał od Johna Dury'ego (wówczas rezydenta w Hesse Cassel) "Przypadek sumienia" dotyczący legalności readmisji Żydów i warunków, na jakich można to osiągnąć” – frustrujący był nie tylko brak rezultatów, ale i środków finansowych, a na koniec ciężka choroba dopadła Samuela, który w wieku około 30 lat gwałtownie umiera 10 września 1657. Zgodnie z życzeniem syna, Menasseh zabrał jego zwłoki do Holandii i tam je pochował miesiąc później. W Middelburgu wprawdzie zamieszkał u swojego brata Ephraima Soeiro, który dopiero co był wrócił z Brazylii, ale po pogrzebie Samuela Menasseh sam wylądował w łóżku i zmarł 20 listopada tego roku, w wieku 53 lat. Menasseh umierał myśląc zapewne, że jego misja spaliła na panewce, a jedynym jego londyńskim osiągnięciem był przyczynek do apelu o szwedzki potop w Polsce.

A przecież w efekcie cała ta bardzo skomplikowana operacja gigantycznego „transferu finansowego” przez kanał La Manche trwała długo i dokonała się poprzez parę cykli rewolucja-restauracja, aby w końcu, po „pomarańczowej” inwazji na Wyspy w 1688, zwycięstwie Chwalebnej Rewolucji i utworzeniu Bank of England w 1694, budowa finansowych fundamentów Imperium brytyjskiego została ukończona. ➝ kapitalizm-wojenny-czyli-kto-wymyslil-dlug-publiczny

___

*) Isaac_de_Pinto + Henriques_family

**) „As early as 1614, one Leonard Busher (who had lived at Amsterdam) had published, for presentation to James I, a memorable tract entitled: Religious Peace; or, a Plea for Religious Liberty! … [wtedy to przeszło bez echa…] However, the tide of sympathy continued to rise. In 1646, Busher’s pamphlet was republished. …

Stimulated by these suggestions, a certain Edward Nicholas had come forward, with a fifteen-page pamphlet devoted entirely to the subject. It was entitled: An Apology for the honourable Nation of the Jews, and all the Sons of Israel(London, 1648). It was the first specific plea which had been made in England on behalf of the Jews, and it might almost have been written by Menasseh himself – though, as the author insisted, he had acted independently, without any solicitation from the Jewish side. … Meanwhile, the agitation for religious toleration had been growing. It was nearing the high tide of the Puritan Revolution.”

***) Najstarsze wydania „Nadziei Izraela”:

Spes Israelis, Amsterdam 1650;

Esperança de Israel, Amsterdam, przez Samuela ben Israel Soeiro, 1650; dodruk w Smyrnie, 1659 (przez Jedidiaha ibn Gabbaia);

The Hope of Israel, tłum. Moses Wall, London, przez Hannah Allena, 1650 (anonimowo); drugie wydanie w 1651, dodruk w 1652;

De Hoop van Israel, tłum. Jan Bara, Amsterdam, 1666;

Niemieckie tłumaczenie przez M. Druckera, Amsterdam, 1691, 1712; dodruk Frankfurt, 1712.

Hebrajskie tłumaczenie przez Eliakima b. Jacoba, Amsterdam, 1698

****) „His opening gambit was a collection of verses in Spanish, accompanied by a Hebrew sonnet. In the latter, he celebrated the dual character of the young ruler, supreme in the arts of peace as well as in those of war. With a deft allusion to the coat-of-arms of the Swedish royal house, the poet described her as holding the Bow (Hebrew Keshet) in one hand, and the Quill (Hebrew Keset) in the other.”

---

tagi: imperium  żydzi  anglia  holandia 

	kpiotrzk
	17 kwietnia 2024 08:53

2     645    9 zaloguj sie by polubić